< Vorige Column index Volgende >

Column: De spagaat van gemeenten

Auteur: Frank Zwetsloot
Datum: 23-12-2010

Verschillende onderzoeken wijzen uit dat gemeente de komende tijd minimaal 2 miljard op jaarbasis te kort komen op hun grondexploitaties. De spagaat tussen privaatrechtelijke en publiekrechtelijke belangen waar gemeenten altijd al mee worstelden wordt duidelijk zichtbaar. Wat is leidend, de privaatrechtelijke belangen of de publiekrechtelijke verantwoordelijkheden?

De financiële druk die gemeenten ervaren is groot. De potentiële opbrengsten van grondexploitatie zijn vaak ingeboekt als opbrengsten in de meerjarenplanning van gemeenten. De opbrengsten zijn toebedeeld aan uitgaven waarvoor vaak al verplichtingen zijn aangegaan.

Veel gemeenten hebben voorzichtigheidsprincipes gehanteerd door niet alle beoogde opbrengsten op te nemen. Toch komen veel gemeenten in financiële problemen, omdat veel gebiedsontwikkelingen stilliggen. Dit betekent geen opbrengsten terwijl de kosten doorlopen. Daarbovenop komen de bezuinigingen vanuit het Rijk. De privaatrechtelijke belangen van gemeente zijn dus groot.

De publiekrechtelijke verantwoordelijkheden zijn natuurlijk minstens even groot. De primaire verantwoordelijkheid van gemeenten is de kwaliteit van de samenleving die zich onder andere uit in de ruimtelijke kwaliteit.

Kiest een gemeente voor kwaliteit of voor geld?

Een praktijkvoorbeeld. Een gemeente kan prioriteit geven aan een locatie aan de rand van haar gemeentegrenzen of kiezen om een braakliggend terrein in te vullen nabij het centrum. Het terrein aan de rand van de gemeentegrens heeft de gemeente in eigendom. Het braakliggend terrein is van een projectontwikkelaar. Op basis van de huidige marktontwikkelingen wordt door de gemeente ingeschat dat het tegelijkertijd ontwikkelen van de locaties niet verstandig is. Gaat de gemeente voor haar eigen locatie of voor die van de ontwikkelaar?

Vanuit financieel perspectief kiest de gemeente er altijd voor om haar eigen locatie tot ontwikkeling te brengen. De grondopbrengsten zijn namelijk voor de gemeente. Vanuit haar publiekrechtelijke verantwoordelijkheid is het echter verstandig om de locatie van de ontwikkelaar voorrang te geven. Het afmaken van een stuk stad is zeer belangrijk voor de leefbaarheid van een stad. Een braakliggend stuk terrein heeft een (vaak onbewuste) negatieve impact op omwonenden en passanten.

Privaat versus publiek ligt bij één wethouder

Bij een grote druk op de begroting kiest een gemeente voor haar eigen locatie ondanks het feit dat dit voor de samenleving niet de beste keuze is. Voorheen was dit minder zichtbaar doordat het goed ging in de vastgoedbranche en er minder keuzes gemaakt hoefde te worden.

Gemeenten hebben veel macht over ontwikkelingen. Door hun publiekrechtelijke macht kunnen ze vastgoedontwikkelingen tegenhouden of sterk vertragen. De spagaat komt bij veel gemeenten zelfs samen bij 1 wethouder die verantwoordelijk is voor alle ruimtelijke ontwikkelingen binnen de gemeente. Hierdoor komen de privaatrechtelijke belangen en publiekrechtelijke verantwoordelijkheden bij die ene wethouder terecht.

Kan de spagaat verkleind worden?

De spagaat is te verkleinen door de privaatrechtelijke belangen van gemeenten te verkleinen. Dit kan door de regionale ontwikkelmaatschappijen op te richten waar de commerciële ontwikkelingen van de gemeenten in een regio worden gebundeld. Bijkomend voordeel is dat hierdoor ook een intergemeentelijke afweging van plannen ontstaat.

De spagaat is ook te verminderen door de verantwoordelijkheid van ruimtelijke ontwikkelingen bij meerdere wethouders neer te leggen.

Transparantie van bestuur en openheid over de afwegingen helpt bij de acceptatie van de privaatrechtelijke belangen en publiekrechtelijke verantwoordelijkheden. De spagaat verdwijnt hierdoor echter niet.

Frank Zwetsloot